اگر تاکنون در بازار ارزهای دیجیتال فعالیت کرده باشید، حتما اصطلاح توکنومیک (Tokenomic) به گوشتان خورده است. این اصطلاح به یک علم نوظهور برای مطالعه ویژگی‌ها و ساختار یک طبقه دارایی جدید اشاره دارد. به عبارتی، توکنومیک، سیاست‌های پولی را با مدل‌های ارزش‌گذاری یک شرکت ترکیب می‌کند و توضیح می‌دهد که چرا هر دارایی دیجیتال دارای ارزش است. اما Tokenomic دقیقا چیست و چرا باید هنگام تجزیه و تحلیل پروژه‌های رمزارزی مختلف، به آن توجه ویژه داشت؟ با ما در ادامه این مطلب همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.
توکنومیک چیست؟
توکنومیکس، مخفف Token Economics یا اقتصاد توکنی، علمی است که مولفه‌های ارزشمند بودن یک دارایی رمزارزی را بررسی می‌کند. مهم‌ترین این مولفه‌ها عبارتند از: عرضه، نرخ تورم، توزیع، کاربرد و دسترسی.
پروژه‌های ارز دیجیتال معمولا جزئیات زیادی را درباره فلسفه مدل توکنومیک خود، برای متقاعد کردن سرمایه‌گذاران بالقوه، ارائه می‌دهند. توکنومیک پروژه‌های مختلف در مورد موضوعاتی مانند برنامه زمان‌بندی صدور توکن‌ها، موارد استفاده و مشوق‌های استیکینگ متفاوت است، اما هدف کلی Tokenomic ایجاد یک نتیجه مطلوب برای اکثر دارندگان توکن است.
آشنایی با اولین مدل Tokenomic: بیت کوین
از آنجایی که بیت کوین اولین ارز دیجیتال معرفی‌شده است، وایت پیپر آن می‌تواند راهنمای خوبی برای بحث توکنومیک باشد. مدل Tokenomic ساده بیت کوین به سه مولفه اصلی تقسیم می‌شود: عرضه، توزیع و کاربرد.
عرضه
حداکثر عرضه بیت کوین برابر با ۲۱ میلیون واحد در نظر گرفته شده است. در این اکوسیستم، ماینرها کوین‌های تازه ضرب‌شده را به عنوان پاداشی برای تولید بلاک‌های تراکنش دریافت می‌کنند، در حالی که کاربران کسری از مبلغ انتقال خود را به عنوان کارمزد شبکه می‌پردازند. این کارمزدها از ثبت تراکنش‌های اسپم جلوگیری می‌کنند و منبع درآمد اضافی برای ماینرها محسوب می‌شوند.
توزیع
توزیع بیت کوین از یک برنامه زمان‌بندی قابل پیش‌بینی و مبتنی بر کد پیروی می‌کند. ماینرها تقریبا هر ۱۰ دقیقه یک بار با هر بلاک تازه استخراج‌شده، کوین‌های جدید را دریافت می‌کنند، در حالی که هر ۲۱۰ هزار بلاک یک بار (تقریبا چهار سال) پاداش آنها به نصف کاهش می‌یابد (هاوینگ). برخلاف اتریوم و بسیاری از رمزارزهای دیگر، هیچ پیش‌استخراج یا پیش‌فروشی برای مشارکت‌کنندگان اولیه انجام نشد و هر بیت کوینی که امروزه وجود دارد، استخراج شده است.
پس از رویدادهای هاوینگ موفقیت‌آمیزی که شاهد کاهش پاداش بلاک بیت کوین از ۵۰ واحد BTC اولیه به ۶٫۲۵ واحد BTC فعلی بودیم، تعداد بیت کوین‌های جدید اضافه‌شده به گردش همچنان رو به کاهش است. با توجه به مفهوم هاوینگ، انتظار می‌رود که تعداد بیت کوین‌های در گردش تا حدود سال ۲۱۴۰ به حداکثر عرضه ۲۱ میلیونی خود برسد. این کمیابی، بیت کوین را برای سرمایه‌گذاران جذاب می‌کند و یک محرک حیاتی برای رشد ارزش آن در طول زمان بوده است.
کاربرد
وایت پیپر بیت کوین بیان می‌کند که این ارز دیجیتال، یک پول نقد دیجیتالی همتابه‌همتا است. از آنجایی که این رمزارز ساختار رسمی حاکمیتی ندارد و توسعه آن عمدتا مبتنی بر جامعه و غیرمتمرکز است، توان عملیاتی تراکنش آن هنوز برای پاسخگویی به این کاربرد تکامل نیافته است. در عوض، رفتار کاربران با این ارز دیجیتال بیشتر شبیه یک ابزار حفظ ارزش مقاوم در برابر سانسور و تورم است تا یک ارز. با این حال، بسیاری بر این باورند که توسعه و پذیرش غیرمتمرکز و طبیعی بیت کوین، به ناچار آن را به یک پول نقد دیجیتال تبدیل خواهد کرد.
چرا توکنومیک مهم است؟
می‌توان گفت که Tokenomic نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت یا شکست یک پروژه ارز دیجیتال دارد؛ چراکه می‌تواند به درک سرمایه‌گذار از ارزش بازار یک ارز دیجیتال کمک کند. به عنوان مثال، ایده کمیاب بودن یک دارایی دیجیتال توسط بسیاری از سرمایه‌گذاران باتجربه تایید می‌شود.
بسیاری از سرمایه‌گذاران، توکنومیک را یکی از مهم‌ترین فاکتورها هنگام ارزیابی یک پروژه رمزارزی می‌دانند. پروژه‌ای با ساختار Tokenomic شکست‌خورده، حتی اگر دارای خلاقانه‌ترین محصول یا تیم توسعه‌دهنده هم باشد، ممکن است در جذب کاربران موفق عمل نکند. در کل، با بررسی دقیق ویژگی‌های مختلف مدل توکنومیک یک پروژه، می‌توان تشخیص داد که آیا آن پروژه ارز دیجیتال موفق خواهد شد یا خیر.
ویژگی‌های اصلی ساختار Tokenomic یک توکن
ایده اصلی در پشت ایجاد یک توکن این است که برای اکثر دارندگان ارزش ایجاد کند. ایجاد تعادل کامل بین ویژگی‌های مختلف فهرست‌شده در زیر، دستیابی به یک نتیجه مطلوب را برای پروژه‌ها آسان‌تر می‌کند.
ویژگی اول: عرضه توکن
اکثر ارزهای دیجیتال «حداکثر عرضه» دارند که به محدودیت تعداد کوین‌‌ها یا توکن‌هایی اشاره می‌کند که در بازار وجود خواهند داشت. عوامل زیادی، از جمله محصولات و اهداف پروژه، حداکثر عرضه توکن را تعیین می‌کنند. به عنوان مثال، پروژه‌های بلاکچین لایه اول که عملکرد قراردادهای هوشمند را ارائه می‌کنند، اغلب یک منبع نسبتا بزرگ را در نظر می‌گیرند تا برای موارد مختلف استفاده در اکوسیستم، مانند استیکینگ، کافی باشد.
سرمایه‌گذاران می‌توانند با مقایسه حداکثر عرضه و عرضه در گردش یک توکن، به سرعت متوجه شوند که آیا آن توکن ارزش نگهداری دارد یا خیر. در حالت کلی، یک توکن با حداکثر عرضه بالا و عرضه کم در گردش، یک گزینه مطلوب در نظر گرفته نمی‌شود؛ چراکه انتشار توکن‌های جدید در طول زمان می‌تواند افت ارزش آن را به همراه داشته باشد.
ویژگی دوم: کاربرد توکن
کاربردهای بیان‌شده برای یک توکن، کمک زیادی به حفظ و افزایش ارزش آن در بازار می‌کند. برخی از کاربردهای استاندارد توکن‌ها عبارتند از: دسترسی به مزایای انحصاری در پلتفرم (کارمزدهای معاملاتی کمتر، تخفیف در خرید، شرکت در فروش توکن‌های جدید و غیره)، پاداش‌دهی به ماینرها یا اعتبارسنج‌ها در ازای حفظ امنیت و تایید تراکنش‌ها در بلاکچین، پرداخت هزینه انتقال دارایی‌ها بین آدرس‌های مختلف، امکان مشارکت در مدیریت پروتکل با رای دادن به تصمیمات مهم، پاداش دادن به کاربران فعال و سپرده‌گذاران جدید از طریق یک برنامه استخراج نقدینگی و موارد دیگر.
این موارد استفاده می‌توانند تقاضا برای یک دارایی و در نتیجه، قیمت آن را افزایش دهند.
ویژگی سوم: توزیع توکن
این ویژگی بر نحوه توزیع عرضه توکن بین سهامداران مختلف تمرکز دارد. اکثر پروژه‌های ارز دیجیتال در دسته توکن‌های از پیش استخراج‌شده قرار می‌گیرند. به این صورت که، تیم بنیانگذار بخشی از توکن‌ها را ایجاد می‌کند و آن را به سرمایه‌گذاران اولیه (معمولا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر) می‌فروشد تا برای ساخت محصول بودجه جمع‌آوری کنند. ارزهای دیجیتال محبوبی همچون اتریوم (ETH)، بایننس کوین (BNB) و سولانا (SOL)، مثال‌های خوبی برای توکن‌های از پیش استخراج‌شده هستند.
سرمایه‌گذارانی که در توکن‌های از پیش استخراج‌شده سرمایه‌گذاری می‌کنند، باید مراقب توزیع توکن در بین دارندگان مختلف باشند. اگر این دارندگان بخواهند از موقعیت خود خارج شوند و توکن‌های خود را بفروشند، این کار می‌تواند منجر به یک روند نزولی برای ارزش توکن شود.
همین اصل در مورد توکن‌های اختصاص‌یافته به تیم پروژه نیز صدق می‌کند. سرمایه‌گذاران اغلب توکن‌هایی را در اولویت قرار می‌دهند که تیم اصلی، بخش متوسطی از کل عرضه را دریافت می‌کند و یک برنامه زمان‌بندی طولانی‌مدت و شفاف برای توزیع دارایی‌های تخصیص‌یافته دارد.
ویژگی چهارم: تورم توکن
معرفی یک مکانیسم کاهش تورم، روش دیگری است که پروژه‌های ارزهای دیجیتال از طریق آن، ارزشمند بودن توکن خود در بلندمدت را تضمین می‌کنند. هدف از چنین مکانیسمی، کاهش عرضه کل توکن و افزایش ارزش توکن‌های در گردش است. سوزاندن (حذف دائمی توکن‌ها از حداکثر عرضه) یکی از شناخته‌شده‌ترین روش‌ها است که اکثر ارزهای دیجیتال برای کاهش تورم خود در پیش می‌گیرند.
برای مثال، بایننس، ۲۰ درصد از سود سه‌ماهه خود را صرف بازخرید و سوزاندن عرضه BNB می‌کند. در مقابل، اتریوم بخشی از کارمزدهای دریافتی برای انجام تراکنش‌ها را می‌سوزاند.
ویژگی پنجم: لایه پایه و قابلیت دسترسی بین زنجیره‌ای
با گسترش قابلیت‌های بین بلاکچینی، معنای Tokenomic نیز گسترش یافته و اکنون شامل اقداماتی می‌شود که یک توکن را برای کاربران شبکه‌های مختلف قابل دسترسی می‌کند. طراحی توکنومیک مشخص می‌کند که توکن ایجادشده از کدام شبکه به عنوان لایه پایه استفاده می‌کند و از طریق پل‌ها، در کدام‌یک از بلاکچین‌های دیگر قابل دسترسی است.
به عنوان مثال، توکن‌های مبتنی بر اتریوم از استاندارد ERC-۲۰ پیروی می‌کنند و به راحتی در تمام زیرساخت‌های شبکه اتریوم، مانند کیف پول‌ها و برنامه‌های غیرمتمرکز مختلف، قابل انتقال هستند.
ویژگی‌های مثبت و علایم هشداردهنده در ساختار توکنومیک توکن‌ها
در این بخش، رایج‌ترین نشانه‌های مثبت و علایم هشداردهنده در ساختار Tokenomic پروژه‌های رمزارزی را مرور می‌کنیم.
ویژگی‌های مثبت
ممیزی‌های امنیتی: مرسوم است که پروژه‌های رمزارزی (به ویژه، پروژه‌های دیفای) از یک شرکت امنیتی شخص ثالث برای بازرسی کد توکن یا قراردادهای هوشمند اصلی خود کمک بگیرند. چنین ممیزی‌هایی تضمین می‌کنند که تیم پروژه حق صدور توکن‌های جدید، خارج از مقدار افشاشده عمومی، را برای خود محفوظ نمی‌داند. افشای توکن: اگر تیم پروژه، اینفلوئنسرها و اشخاص ثالثی را که برای تبلیغ پروژه استخدام کرده و تعداد توکن‌های داده‌شده به هر اینفلوئنسر را فاش کند، یک نشانه مثبت است. متاسفانه، چنین داده‌هایی همیشه در دسترس عموم نیستند و این موضوع، تصمیم‌گیری دقیق‌تر را برای سرمایه‌گذاران دشوار می‌کند.
علایم هشداردهنده
اختصاص نامتوازن و ناعادلانه توکن: فرض کنید که تیم اصلی پروژه یا سایر گروه‌های مشارکت‌کننده، ۴۰ تا ۵۰ درصد از عرضه توکن را به خود اختصاص دهد. در این صورت، احتمال دستکاری قیمت وجود خواهد داشت. کاربرد جعلی یا نامشخص: عدم وجود روشی دقیق برای استفاده و افزایش تقاضا برای یک توکن نیز می‌تواند نگران‌کننده باشد. برنامه انتشار غیرشفاف: برنامه زمان‌بندی انتشار توکن‌های جدید باید به طور عمومی افشا گردند و مرتبا به‌روز شوند تا اطمینان حاصل شود که همه ذی‌نفعان از تاریخ‌ها و رویدادهای مهم اطلاع دارند.
خلاصه مطلب
در این مقاله به معرفی مفهوم توکنومیک پرداختیم. همان‌طور که گفته شد، مفهوم Tokenomic از زمان ایجاد بیت کوین وجود داشته است. اکثر پروژه‌های رمزارزی اطلاعات مربوط به توکنومیک خود را در وایت پیپر پروژه گنجانده‌اند. مطالعه داده‌های توکنومیک و سایر اطلاعات مرتبط می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های با ساختار ضعیف اجتناب کنند. با این حال، توجه داشته باشید که صنعت ارزهای دیجیتال هنوز در مراحل اولیه خود است و تا رمزگشایی و دستیابی به بهترین طراحی توکنومیک فاصله دارد.