به گزارش اقتصادآنلاین ؛ امین دامچه تحلیلگر بازار سهام در دنیای اقتصاد نوشت: این مرحله به سه دسته: فوق‌توزیع (واحدهای صنعتی)، توزیع فشار متوسط (برق مورداستفاده در دانشگاه‌ها، مدارس و...) و توزیع فشار ضعیف (مصارف خانه‌های مسکونی) تقسیم‌بندی می‌شود.
تولید در ایران ابتدا با توان ۲۰کیلوولت انجام می‌شود. در مرحله انتقال با استفاده از ترانسفورماتورها، سطح ولتاژ را تا ۲۳۰ یا ۴۰۰کیلوولت افزایش می‌دهند. برخی واحدهای صنعتی نظیر صنعت فولاد که به برق زیادی جهت فرآیند ذوب احتیاج دارند، در این دسته قرار می‌گیرند که البته در کارخانه خود ترانسفورماتور مجزا دارند تا ولتاژ را کاهش دهند؛ چرا که در میان‌مدت سبب ذوب شدن خطوط انتقال و همچنین خراب شدن ماشین‌آلات می‌شود (ترانسفورماتورها وظیفه کاهش یا افزایش ولتاژ را دارند).
در مرحله فوق‌توزیع سطح ولتاژ مجددا با استفاده از ترانسفورماتور تا ۶۳ کیلوولت کاهش مییابد. این مرحله برای سایر مصارف صنعتی که به برق کمتری به نسبت فولادسازی احتیاج دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای توزیع فشار متوسط سطح ولتاژ به ۲۰ کیلوولت کاهش مییابد. در توزیع فشار ضعیف که برای خانه‌های مسکونی استفاده می‌شود، سطح ولتاژ به ۳۸۰ولت می‌رسد. اگر ۳۸۰ولت خط به خط تبدیل به خطی خنثی شود، به همان برق ۲۲۰ولت منازل مسکونی می‌رسیم.
در ایران تا سال ۱۳۸۰ تمامی نیروگاهها به صورت دولتی اداره می‌شد و تمامی مراحل اعم از تولید، انتقال و توزیع توسط دولت انجام می‌شد، اما از سال ۱۳۸۰ بخش خصوصی نیز با احداث نیروگاه و همچنین خصوصی‌سازی دارایی‌های دولتی، وارد چرخه شد. به نوعی که امروز ۵۴درصد از مالکیت نیروگاههای کشور به بخش خصوصی تعلق دارد. به نظر می‌رسد در آینده نزدیک، سیستم توزیع برق نیز از انحصار دولت خارج خواهد شد. این مهم با استفاده از پنل‌های خورشیدی، پنل‌های بادی، خودروهای الکتریکی و... انجام می‌شود. به این گونه که فرضا فردی که از پنل خورشیدی به عنوان تامین برق خود استفاده می‌کند، برای ساعاتی که از این ظرفیت استفاده نمی‌کند، می‌تواند ظرفیت برق خود را به شبکه به فروش برساند. در حال حاضر مصرف خانگی برق ۶/ ۳۴درصد، صنعتی ۳/ ۳۱درصد، کشاورزی ۱۶درصد، عمومی ۵/ ۹درصد، تجاری ۵/ ۷درصد و روشنایی معابر یک درصد است.
انواع نیروگاهها
نیروگاهها به صورت کلی به دو دسته تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر (حرارتی) طبقه‌بندی می‌شوند. نیروگاههای بادی، خورشیدی، آبی، زمین گرمایی و امواج دریایی در دسته نیروگاههای تجدیدپذیر قرار می‌گیرند و نیروگاههای گازی، بخاری، سیکل ترکیبی و هسته‌ای در دسته نیروگاههای تجدیدناپذیر یا حرارتی.
ظرفیت نصب شده نیروگاهها در کشور ۸۵هزار مگاوات است که ۳۱درصد سیکل ترکیبی، ۳۰درصد گازی، ۲۰درصد بخاری، ۱۵درصد برق‌آبی، ۲درصد اتمی و ۲درصد دیگر را نیروگاههای تولیدپراکنده (DG)، انرژی تجدیدپذیر و دیزلی تشکیل می‌دهند. قدرت عملی در زمان پیک مصرف ۶۸هزار مگاوات است.
در نیروگاههای بخاری که عمدتا در کنار مکان‌هایی که دسترسی به آب دارند احداث می‌شوند، ابتدا آب وارد سیکل شده و دمای آن افزایش مییابد تا تبدیل به بخار شود. بخار موجود در دیگ بخار (boiler) به توربین منتقل شده و با چرخیدن محور توربین (انرژی مکانیکی) انرژی تولید می‌شود. پس از آن بخارهای پسماند مجددا سرد شده و به آب (سیال) تبدیل شده و مجددا وارد ابتدای چرخه می‌شود.
در این چرخه لوله‌های اکونومایزر هم وجود دارد که مرحله پیش‌گرمایش آب را انجام می‌دهند. این لوله‌ها به صورت مارپیچ بوده و معمولا در انتهای دودکش بخار خروجی قرار دارند چرا که با استفاده از گرمای بالای بخار خارج شده، مرحله پیش‌گرمایش آب انجام می‌شود و به نوعی از انرژی استفاده می‌کنند. همچنین در دیگ بخار لوله‌های اواپراتور وجود دارد و به خاطر اینکه به طور مستقیم در مجاورت گرماست وظیفه تبدیل آب به بخار را دارد.
در نیروگاههای گازی، هوا به عنوان ورودی به چرخه وارد می‌شود و توسط کمپرسور فشرده شده و دمای آن را بالا می‌رود، سپس سوخت به آن اضافه شده و عملیات احتراق انجام می‌شود. بخار و انرژی تولید شده آن‌قدر زیاد است که سبب چرخش توربین و تولید انرژی می‌شود.
نیروگاههای سیکل ترکیبی از دو واحد گازی و یک واحد بخار تشکیل می‌شود. تعریف آن خیلی ساده است. گازهای داغ خروجی از نیروگاه گازی با دمای ۱۱۰۰ تا ۱۴۵۰درجه سانتی‌گراد، ورودی نیروگاه بخار است. دمای ورودی به سیکل بخار بین ۵۴۰ تا ۶۵۰درجه سانتی‌گراد است. بنابراین به‌راحتی این تبدیل انجام می‌شود و از انرژی که تا قبل از این هدر می‌رفت برای افزایش ظرفیت استفاده می‌شود.
آمار تجارت برق دنیا در سال ۲۰۱۹
در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷میلیون مگاوات برق تولید شده که چین با ۵/ ۷میلیون مگاوات سهم ۲۸درصدی، آمریکا با ۵/ ۴میلیون مگاوات سهم ۱۶درصدی و هند با ۵/ ۱میلیون مگاوات سهم ۶درصدی از تولید را در اختیار دارند. ایران نیز با تولید ۳۱۵مگاوات در جایگاه چهاردهم جهان قرار دارد.
کل مصرف برق در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۳میلیون مگاوات بوده که اختلاف تولید و مصرف (حدود ۴میلیون مگاوات)، تلفات انرژی است که حدود ۱۴درصد است. این نسبت در سال‌های گذشته نیز تکرار شده است. در سال ۲۰۱۹ در بخش صادرات برق، فرانسه با حدود ۵۷هزار مگاوات، کانادا با حدود ۴۷هزار مگاوات و آلمان با حدود ۳۲هزار مگاوات، بزرگ‌ترین صادرکنندگان برق بوده‌اند. ایران نیز با ۵/ ۶هزار مگاوات در رتبه هشتم صادرات برق در جهان قرار دارد.
در سال ۲۰۱۹ در بخش واردات برق، ایتالیا با ۳۸هزار مگاوات، آمریکا با ۳۸هزار مگاوات و برزیل با ۳۴هزار مگاوات بزرگ‌ترین واردکنندگان برق بوده‌اند.
بزرگ‌ترین نیروگاههای جهان از نوع برق‌آبی است که در چین، برزیل و ونزوئلا قرار دارند. در ایران نیروگاه دماوند با ظرفیت ۲۸۶۸مگاوات سیکل ترکیبی بزرگ‌ترین نیروگاه کشور محسوب می‌شود.
چالش قیمت‌گذاری در صنعت برق
چالش اساسی در صنعت برق، نرخ‌گذاری آن است. دولت به خاطر تخصیص گاز ارزان، نرخ برق را کنترل می‌کند و در کشوری که با رشد شدید تورم مواجه است، صنعتی که با سیاست تثبیت نرخ‌ها همراه باشد قطعا رو به افول می‌رود و طبیعتا توجیه سرمایه‌گذاری را از بین می‌برد.
در این بخش باید به این موضوع اشاره شود که نرخ برق در ایران به ازای هر کیلووات ۵/ ۰سنت است در حالی که در دانمارک حدود ۴۰سنت و در کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر امارات ۸سنت است. چالش دیگر و مهم این صنعت مطالبات بسیار زیاد شرکت‌های حاضر در این صنعت از وزارت نیرو (دولت) است که عملا شرکت‌های فعال در صنعت را با مشکلات فراوان مواجه کرده است.
در کل به دلیل مشکلات کم‌آبی و خشکسالی کشور، احداث واحدهای صنعتی جدید برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ و فعالیت‌های ماینینگ، تقاضا برای برق به شدت افزایش یافته و یقینا در صورت کم‌توجهی به این صنعت، در سال‌های پیش رو با مشکلات فراوانی در تولید، مصارف روشنایی برای خانه‌های مسکونی و اماکن عمومی مواجه خواهیم بود.
معمولا ظرفیت هر واحد نیروگاه گازی ۱۶۲مگاوات و هر واحد بخار ۱۶۰ مگاوات است. برای یک نیروگاه سیکل ترکیبی به دو واحد گاز (۲×۱۶۲=۳۲۴مگاوات) و یک واحد بخار (۱۶۰مگاوات) نیاز است. مجموعا ظرفیت یک نیروگاه سیکل ترکیبی ۴۸۴مگاوات است. سرمایه موردنیاز برای هر واحد گازی ۷۵میلیون یورو و برای هر واحد بخار ۱۳۵میلیون یورو است.
بنابراین مجموعا (۲۸۵= (۲×۷۵)+۱۳۵) ۲۸۵میلیون یورو برای احداث یک نیروگاه سیکل ترکیبی باید هزینه شود. اگر این عدد (۲۸۵میلیون یورو) را بر ظرفیت (۴۸۴مگاوات) تقسیم کنیم، حاصل حدود ۶۰۰هزار یورو به ازای هر مگاوات می‌شود.
این عدد برای هر مگاوات نیروگاه گازی ۴۶۰هزار یورو و برای هر مگاوات نیروگاه بخار ۸۴۰هزار یورو است.
وضعیت نیروگاههای بورسی
ارزش بازار شرکت‌های نیروگاهی عموما فاصله زیادی با ارزش جایگزینی آنها دارد. بیشترین فاصله از این منظر در اختیار نمادهای «بجهرم»، «آبادا»، «بپیوند» و «دماوند» است.
در این میان «بکهنوج» یک نیروگاه گازی ۷۵ مگاواتی و یک نیروگاه سیکل ترکیبی ۴۸۴ مگاواتی دارد. این شرکت در حال حاضر حدود ۳۱۰میلیون یورو وام ارزی هم دارد. در صورت‌های مالی عنوان شده که شرکت در تلاش است وام ارزی را با استفاده از ماده ۲۰ قانون رفع موانع تولید، تبدیل به وام ریالی کند. در جدول فرض شده است وام ارزی پابرجا بماند.
«بمپنا» جهت تبدیل از گازی به سیکل ترکیبی قرارداد ساخت سه واحد بخار ۴۸۰ مگاوات به ارزش ۴۰۸ میلیون یورو در سال ۱۳۹۵ با کنسرسیوم شرکت‌های گروه مپنا منعقد کرده است که تاریخ بهره‌برداری از واحدها به ترتیب سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ است. این شرکت با توجه به موضوع بیع متقابل، طلب قابل‌توجهی از دولت دارد.
«بزاگرس» طرح توسعه دو واحد بخاری با ظرفیت هرکدام ۱۶۰ مگاوات را دارد.
۶ واحد گازی «بجهرم» با ظرفیت ۹۶۴ مگاوات در سال ۱۳۸۸ به بهره‌برداری رسید. این شرکت سه واحد بخار دارد که واحد اول در سال ۱۳۹۷ و واحد دوم در سال ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسیده و پیش‌بینی می‌شود واحد سوم در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد. P/ E این صنعت در مقایسه با بازار، بسیار بالاست که دلیل آن مشکلات سرمایه در گردش (به دلیل طلب قابل‌توجه از دولت)، سیاست‌های تثبیت نرخ‌ها و عدم‌تحقق وعده‌های دولت (ریالی کردن وام‌های ارزی و موضوع بیع متقابل) است. با توجه به افزایش شدید تقاضای برق در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد در سال‌های آینده این صنعت با توجه بیشتری مواجه شود چرا که عدم‌توجه به این صنعت سبب خارج شدن شرکت‌ها از مدار تولید و در نهایت واردات برق با نرخ‌های بسیار بالا می‌شود.
