به گزارش پایگاه خبری بورس پرس ، نشست تخصصی پوشش ریسک نرخ سود در بازار سرمایه اسلامی به همت تامین سرمایه تمدن با حضور مرتضی ذکاوت عضو هیات مدیره بانک توسعه صادرات، بهروز خدارحمی مدیرعامل تامین سرمایه تمدن، عباس کریمی معاون توسعه شرکت بورس، میثم حامدی مدیر پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس، قادر معصومی خانقاه مدیر نظارت بر بورس های سازمان بورس برگزار شد.

فرصت ها و چالش های ابزار مشتقه اسلامی

مرتضی ذکاوت عضو هیات مدیره بانک توسعه صادرات در ابتدای این نشست با تاکید بر لزوم شتاب در حوزه بهره گیری از ابزار مالی اسلامی، گفت: سال ها ابزارهای مالی متنوع در حوزه کشورهای اسلامی در دنیا به شکل موفقیت آمیز بکار گرفته می شود. بر خلاف بازار مالی غیر اسلامی که فقط از وام با نرخ بهره ثابت یا متغیر برای تامین مالی فعالیت های اقتصادی استفاده می کند در تامین مالی اسلامی این امر بر اساس قواعد فقهی و عقود و قراردادهای اسلامی صورت می پذیرد.

وی، ابزارهای مالی اسلامی، مقررات شرعی و فقهی، بازیگران حقیقی و حقوقی و نهادهای مالی، ناظران و تنظیم کنندگان صحت بازی و انتظام بخشی به فضای بازار و اطلاعات را از اهم مولفه های بازارهای مالی اعلام کرد. توسعه بخش مالی اقتصاد می تواند سهم بسزایی در رشد و شکوفایی بخش حقیقی آن داشته باشد. ابزارهای مالی از راه تامین مالی تولید و کاهش نااطمینانی و ریسک فعالیت های اقتصادی و مالی که غالبا توسط ابزار مشتقه مالی صورت می گیرد به بخش حقیقی اقتصاد کمک می کنند.

ذکاوت ادامه داد: عقود اسلامی به دو دسته مالکیتی و مبادلاتی تقسیم می شوند که دسته اول به شکل ذاتی دارای بازده و سود متغیر بوده و دسته دوم بر اساس نرخ معین سود، بازده ثابت دارند.

پوشش ریسک نرخ سود اوراق با درآمد ثابت با ابزار آتی اخزا

بهروز خدا رحمی مدیرعامل تامین سرمایه تمدن با بیان اینکه چالش مدیریت ریسک در نوسانات نرخ سود، ممکن است تمایل تامین سرمایه‌ها نسبت به تامین مالی کسب و کارها کاهش دهد که بطور مضاعف موجب افزایش نرخ تامین مالی خواهد شد، گفت: ریسک نرخ سود به زیان بالقوه حاصل از نوسانات نرخ سود در سرمایه‌گذاری‌ها می پردازد.

نوسان نرخ سود منحنی بازده اوراق بر درآمد ثابت اثر می‌گذارد و از این طریق ارزش اوراق با درآمد ثابت دچار نوسان می‌شود. تامین مالی برای قرض‌دهنده مانند پروژه‌ای با جریانات نقدی آتی(کوپن و اصل برای اوراق و اقساط برای وام) است. ریسک پروژه تامین مالی برای قرض‌دهنده بیش از عدم اطمینان از جریان نقدی، ریسک نرخ تامین مالی آتی آن است.

تامین مالی کسب و کار‌ها عموما با نرخ ثابت انجام می‌شود و بالارفتن نرخ سود موجب افزایش هزینه تامین مالی این اوراق برای قرض‌دهنده خواهد شد. چرا که قرض‌دهنده(بانک یا تامین سرمایه) باید وام یا اوراق پذیره‌نویسی شده را با نرخ روز تامین مالی کند. لذا هزینه تامین مالی برای قرض دهند متغیر و دارای ریسک است.

جهت پوشش ریسک نرخ سود باید حساسیت(دیرش) ارزش پرتفو نسبت به تغییر نرخ سود به صفر نزدیک شود. برای اینکار باید در آتی سبد اسناد خزانه موقعیت فروش بگیرد . از این رو تعداد موقعیت فروش باید به تعدادی باشد که دیرش پولی سبد (حاصلضرب دیرش و ارزش سبد اوراق با درآمد ثابت) معادل دیرش پولی آتی‌های فروخته شده باشد(حاصلضرب دیرش و ارزش سبد مبنای آتی).

در بسیاری از بازارهای توسعه یافته اوراق دولت از سوی خزانه‌داری به معامله‌گران عمده فروخته می‌شود و معامله‌گران عمده برای پوشش ریسک نرخ بهره، معمولا در آتی اوراق با درآمد ثابت دولتی موقعیت فروش می‌گیرند و پس از فروش اوراق موقعیت فروش را می‌بندند. آتی سبد اخزا کارکردی مشابه آتی اوراق دولتی در بازارهای توسعه یافته دارد و می‌تواند در پوشش ریسک پذیره‌نویسان اوراق با درآمد ثابت مورد استفاده قرار بگیرد.

بازارگردان همزمان با فروش اوراق، در آتی سبد اخزا موقعیت خرید می‌گیرد و همزمان با خرید اوراق در آتی سبد اخزا موقعیت فروش اخذ می کند. افزایش نرخ سود و در پی آن افزایش بازده تا سررسید اوراق با درآمد ثابت موجب کاهش ارزش این اوراق و کاهش NAV صندوق‌های با درآمد ثابت می‌شود. با کاهش NAV صندوق با درآمد ثابت، فروش دارایی جهت پرداخت سود یا ابطال واحدها در نهایت منجر به زیان سرمایه‌گذارن خواهد شد. آتی سبد اخزا می‌تواند در پوشش نوسانات NAV صندوق‌ها خصوصا در حالت افزایش نرخ سود بکار گرفته شود.

آتی اوراق با درآمد ثابت دولتی در اکثر کشورهایی که بازار بدهی فعال دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و هر قرارداد بر دامنه‌ای از سررسیدها تعریف می‌شود. به عنوان نمونه در آلمان، چهار قرارداد آتی بر دارایی‌های پایه با سررسیدهای ۲۱ تا ۲۷ ماه، ۵۴ تا ۶۶ ماه، ۸.۵ سال تا ۱۰.۵ سال و ۲۴ تا ۳۵ سال قابل معامله و طول عمر هر قرارداد ۹ ماه است. از این رو آتی سبد اخزا نیز تا حد زیادی مشابه آتی اوراق دولتی است و هر سبد پایه می‌تواند با اسناد خزانه که سررسید آن‌ها در دامنه از پیش معین قرار گرفته‌اند، تعریف شود.

حمایت سازمان بورس از توسعه ابزارها

قادر معصومی خانقاه مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس نیز دراین نشست، گفت: سازمان بورس در حوزه معاملات عادی و ابزارهای مشتقه از توسعه استقبال می‌کند. سه سال پیش در شرکت بورس تهران، آتی سبد سهام راه اندازی شد. خرداد سال گذشته نیز آتی تک سهم نیز راه اندازی شد و امکان استفاده از آن نیز وجود دارد. در خصوص اخزا و سایر اوراق دولتی در چارچوب و به شرط رعایت مقررات حاکم بر بازار سرمایه، مقررات شرعی و مبارزه با پولشویی، آمادگی توسعه وجود دارد.

آتی سبد اخزا برای بانک ها پوششی از بابت نوسانات نرخ سود ایجاد می‌کند و برای صندوق‌های سرمایه گذاری نیز که اخیرا دچار مشکلاتی شده بودند، پوشش ریسک خواهند داشت. برای سرمایه گذاران نیز اطمینان خاطر ایجاد می‌کند حدی از بازده را به شکل تضمین شده داشته باشد. کاملا با این ابزار موافق بوده و از بعد اجرایی پیگیری لازم را انجام خواهیم داد. سازمان بورس از بعد توسعه‌ای پیگیر مسائل و موارد است.

ضرورت طراحی ابزار پوشش ریسک نرخ سود در بازار سرمایه

میثم حامدی مدیر پژوهش، توسعه و مطالعات سازمان بورس هم در این نشست، گفت: امروز اگر ابزار پوشش ریسک نرخ سود وجود داشت صندوق‌های درآمد ثابت با خیال راحت‌تری فعالیت می کردند. یکی از سیاست‌های ما در حوزه توسعه حمایت از نهادها و اشخاصی هستند که در حوزه ابزار سازی در بازار فعالیت می کنند.

شاید درباره نرخ سود یا پوشش نرخ سود در سال‌های گذشته صحبت می‌شد، چندان محلی از اعراب نداشت و سیاست دستوری و بعد از آن نرخ‌های اوراق مشخص بود. امروز پوشش نرخ سود کمی با اقداماتی که سیاست گذار کلان انجام داده، قابلیت ادراک بیشتری دارد و مزایای نرخ سود بویژه برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیشتر درک می‌شود. ابزار پوشش ریسک نرخ سود به فعالیت صندوق‌های درآمد ثابت کمک می کند.

ابزارسازی یا نهادسازی در بازار سرمایه به مرحله سختی رسیده و دیگر نمی‌توان از ابزارهای ساده استفاده کرد. تقریبا انواع صکوک در سفره استفاده از ابزارهای تامین مالی بوده و انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز از سال ۸۸ توسعه پیدا کردند و حالا زمان آن است از نوآوری‌هایی استقبال شود که ترکیب این ابزارها یا نحوه استفاده از آنها است. باید ظرفیت‌های حمایتی باز شود و به برخی ابزارهایی که تا به امروز فکر نشده یا احساس می‌شود معضل شرعی دارند، فکر کرد.

عدم استفاده از ابزارهای معرفی شده به بازار

علی عباس کریمی معاون توسعه شرکت بورس، گفت: در حوزه ابزار سازی، ابزار بسیاری ایجاد شده اما بعضی‌ها به بهره برداری نرسید. فیوچرز و آپشن روی سهم به بازار معرفی شده اما دیر نتیجه گرفتن از برخی ابزار‌ها باید بررسی شود. بخش اول نهاد‌های مالی هستند که ارتباط مستقیم با فعالان و ناشران دارند.

باید دید کارکرد نهاد‌ها در توسعه بازار چیست؟ چرا فیوچرز توسعه چندانی نداشت؟ بنابراین توجه به این موضوع که نهاد‌های مالی به کمک بورس‌ها می‌توانند به نتیجه برسند و با ارتباطی که با سرمایه گذاران دارند، می‌توانند ابزار‌ها را توسعه دهند. توسعه بازار باید با کمک نهاد مالی انجام شود. مهمترین نهاد مالی تامین سرمایه‌ها هستند. وظیفه سازمان بورس هموارسازی مسیر در این گونه ابزارها است.

اجرایی شدن قرارداد آتی مبتنی بر سبد اخزا بلامانع است

محمدرضا سیمیاری کارشناس اداره مطالعات اسلامی سازمان بورس هم گفت: قرارداد های فوروارد و فیوچر توافقی برای خرید یا فروش مقدار مشخصی از یک کالا یا ابزار مالی در بین طرفین صورت می گیرد. از دیدگاه اسلامی در بازار های مالی و اسلامی ادله ای را برای مخالفت با این معاملات مشاهده می شود که مهمترین آن ها بحث ریسک و غرر است. هر چه اطلاعات بیشتری از یک معامله و قرارداد افشا شود غرر آن معامله کم می شود.

وی افزود: کمیته تخصصی سازمان حدود ۷ تا ۱۰ مصوبه به بحث آتی ها پرداخته و از سال ۸۶ تا ۱۴۰۳ جلساتی در این باره تشکیل داد. مهمترین نکته ملاحظه کمیته فقهی در این باره این است امکان تحویل سهام دارایی پایه بطور عام وجود داشته باشد. مهمترین شروطی که در قرارداد سبد سهام کمیته فقهی صحیح تشخیص داده، بحث تعدیل سبد سهام مانند افزایش سرمایه و تقسیم سود و توافق طرفین مبنی بر تعدیل سبد پایه در فرض تغییر سبد مرجع است.

سیمیاری ادامه داد: اجرایی شدن قرارداد آتی مبتنی بر سبد اخزا با رعایت ملاحظات فقهی که قبلا در مصوبات این کمیته صورت گرفته بلا مانع است. البته ضروری است اسناد خزانه اسلامی موجود در سبد به گونه ای باشند که در زمان سر رسید قرارداد آتی امکان تحویل فیزیکی آن وجود داشته باشد و پس از اینکه دستورالعمل هم نهایی شد مجددا در کمیته طرح شود.

اثر ابزارهای پوشش ریسک در کنترل نوسان های بازار

محسن یاوری سرپرست مدیریت توسعه تامین سرمایه تمدن هم گفت: نهادهای مالی در ابتدا ریسک را می سنجند و به دنبال ثبات مالی هستند. زیرا منابع بسیاری در دسترس دارند. ریسک منجر به نوسان می شود و ریسک و نوسان هم منجر به شکست و ریزش بازار می شود. وجود ابزار پوشش ریسک تا حدی این ریسک ها را کاهش می دهد. در بحران های مالی سال های مختلف شاهد کاهش آسیب بحران ها بوده که علت آن افزایش ابزار های پوشش ریسک هستند.

وی افزود: وقتی نهادهای مالی مانند بانک ها و تامین سرمایه ها که تامین مالی را برعهده دارند، باید در نرخ های رقابتی تامین مالی کنند که این شرایط خطیری است. اگر این نهادها در معرض ریسک نوسانات نرخ بهره قرار گیرند متحمل زیان های بزرگی خواهند شد. اینجا وجود ابزار پوشش ریسک ضروری می شود. قبل از توسعه بانک ها و نهاد ها حتما باید ابزار پوشش ریسک نرخ سود را در اختیار آن ها قرار گیرد تا بتوانند نسبت ها را حفظ کنند.

تلگرام اصلی بورس پرس : t.me/boursepressir

انتهای پیام