به گزارش خبرنگار ایبنا؛ یکی از الزامات اجتناب‌ناپذیر برای پیشرفت اقتصادی، ایجاد پیوندهای مختلف با سایر کشورها است. درهم‌تنیده شدن اقتصادها فرصت‌های زیادی را پیش روی آنها قرار می‌دهد و زمینه افزایش تاب‌آوری اقتصاد و خنثی‌سازی تحریم‌های خارجی را فراهم می‌نماید. یکی از بسترهای برقراری ارتباط‌های چندگانه، حضور در پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است که امکان ارتباط هم‌زمان با چند کشور و استفاده از مزیت‌های آن پیمان را فراهم می‌کند.
این موضوع در کشور ما نیز طی سال‌های گذشته مورد توجه بوده؛ اما در این زمینه یک خطای راهبردی صورت گرفته است. در سال‌های دهه ۹۰ ارتباط با برخی کشورهای محدود مورد توجه دولت بود و غربی‌ها نیز با سوءاستفاده از این رویکرد، دولت ایران را در بلاتکلیفی نگه می‌داشتند و در ازای دریافت امتیازات نقد، امتیازات نسیه می‌دادند.
تغییر مسیر دولت
اما در دولت سیزدهم ورق برگشت و راهبرد دولت از یک‌جانبه‌گرایی به چندجانبه‌گرایی اقتصادی تغییر کرد. این رویکرد جدید به‌وضوح در اقدامات دولت و شخص رئیس‌جمهور پیدا بوده است. سید ابراهیم رئیسی طی مدت کوتاه یک سال، سفرهای متعددی به کشورهای پیرامون داشته و میزبان سران بسیاری از همسایگان بوده است و در این بین گسترش و تثبیت حضور ایران در پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را دنبال کرده است.
مهم‌ترین نتیجه به‌دست‌آمده در این زمینه، تبدیل عضویت ایران در پیمان راهبردی شانگهای از عضو ناظر به عضو دائمی بوده که در نشست اخیر سران سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان رسما اعلام گردید.
ظرفیت های اقتصاد پیش روی ایران
این دستاورد از منظر اقتصاد بین‌الملل اتفاق مهمی محسوب می‌شود. به گفته وزیر امور خارجه کشورمان، سازمان همکاری شانگهای یک نمونه موفق از همکاری‌های منطقه‌ای است. کشورهای عضو آن حدود ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان (GDP) را تشکیل می‌دهند که بالغ بر ۲۰ تریلیون دلار آمریکا است و بیش از ۱۳ برابر از زمان تشکیل آن افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱ ارزش تجارت ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به بیش از ۳۷ میلیارد دلار رسید که حدود ۳۰ درصد از کل تجارت خارجی ایران را تشکیل می‌دهد.
فریاد دلارزدایی؛ از بریکس تا شانگهای
پیمان شانگهای پنجره‌ای جدیدی در حوزه‌های مختلف اقتصادی همچون حمل‌ونقل، انرژی، تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری در سال‌های آینده پیش روی ما قرار می‌دهد؛ اما یکی از مهم‌ترین نتایج آن، دلارزدایی از مناسبات اقتصادی است.
دلار تنها یک ارز نیست، بلکه طی نیم‌قرن گذشته، به سلاح آمریکا برای سلطه بر کشورها از جمله ایران تبدیل شده است. با محوریت یافتن چرخه دلار به‌عنوان مبنای مبادلات اقتصادی در دنیا، هر کشوری از خواسته‌های آمریکا تخطی کند، از این چرخه محروم شده و در تعاملات خارجی با مشکل مواجه می‌گردد.
این رویکرد باعث شده کشورهایی که با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا مخالف‌اند، به دنبال راهی برای حذف دلار از مبادلات خارجی خود باشند. صدای اعتراض این کشورها که مدت‌ها است بلند شده، از بریکس تا شانگهای شنیده می‌شود.
ولادیمیر پوتین؛ رئیس‌جمهوری روسیه در نشست سران بریکس که تیرماه امسال برگزار شد، گفت که دلار در این ذخایر ارزی کشورها جایی نخواهد داشت و این کشورها به دنبال روش‌های جایگزین برای پرداختی‌های خود هستند که در آن دلار کنار گذاشته می‌شود. شی جین‌پینگ؛ رئیس‌جمهور چین هم در سخنرانی افتتاحیه نشست از این گروه خواست همکاری خود در زمینه "مبادلات با پول‌های ملی خود" را توسعه دهند. سید ابراهیم رئیسی؛ رئیس‌جمهوری اسلامی ایران هم به‌عنوان مهمان این نشست در سخنرانی خود بر نقش‌آفرینی موثر بریکس در پیشبرد اهدافی چون "اصلاحات در نظام مالی بین‌المللی" تاکید کرد.
رئیس‌جمهور کشورمان در اجلاس اخیر شانگهای نیز ضمن اشاره به راهبرد «تعمیق چندجانبه‌گرایی اقتصادی» جمهوری اسلامی ایران، بر سازوکار «مبادلات بین‌بانکی» و «تامین مالی سازمان همکاری‌های شانگهای» تاکید کرد.
اساسنامه شانگهای؛ تجارت بدون دلار و یورو
داریوش صفرزاده؛ کارشناس بین‌الملل، یکی از ظرفیت‌های پیمان شانگهای را مناسبات بانکی و پولی عنوان می‌کند و معتقد است: تحریم، درون‌گرایی را به وجود آورده و این درون‌گرایی درون‌سازی کرده است. امروز تجارت بر پایه پول‌های ملی، تجارت منهای دلار و یورو یکی از اساسنامه‌های اصلی سازمان شانگهای است. منطقه شانگهای بازار مصرف خیلی بزرگی دارد به‌ویژه برای تولیدات ایرانی‌ها، در کنار آن بحث کریدور‌های حمل‌ونقلی است، موقعیت راهبردی کشور ما ایجاب می‌کند که توجه ویژه‌ای را باید به ایران داشته باشند.
وی همچنین با اشاره به اهمیت مباحث بانکی گفت: ما باید با تک‌تک اعضای شانگهای پیمان‌های پولی داشته باشیم که بتوانیم تجارت را تسهیل کنیم، نکته پنجم بحث برقراری خطوط انتقال انرژی است.
بستر انعقاد پیمان‌های پولی
موضوع پیمان‌های پولی راهکاری است که از سال‌ها قبل دولت‌های مختلف از آن بهره برده‌اند. در کشورمان هم مدت‌ها است محل گفتگو است و به‌ویژه در یک‌سال اخیر گام‌های مهمی در این زمینه برداشته شده است. برنامه رشد غیر تورمی دولت در کنار برنامه‌های جداگانه وزارت اقتصاد و بانک مرکزی به این مهم اشاره دارند و حضور دائمی در شانگهای می‌تواند تسهیل‌کننده پیمان‌های پولی با سایر اعضا باشد.
تیرماه سال جاری، علی صالح‌آبادی؛ رئیس‌کل بانک مرکزی از پیگیری و عملیاتی‌شدن پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه با برخی کشورها خبر داد. او مدتی بعد از این اظهارات در جریان سفر به روسیه، نشست‌های مهمی در این زمینه با مسئولان بانک مرکزی و بانک‌های بزرگ روس برگزار کرد.
صالح‌آبادی پس از بازگشت از مسکو، با بیان اینکه پیمان‌های پولی مدنظر ما برای دلارزدایی فقط مختص روبل و روسیه نیست، تصریح کرد که پیمان‌های پولی فقط به روسیه ختم نخواهد شد. وی یادآور شد: روبل تنها مختص روسیه نیست و با برخی دیگر از کشورهای آسیای میانه نیز می‌توانیم با روبل تسویه کنیم.
به‌تازگی هم علیرضا پیمان پاک؛ رئیس سازمان توسعه تجارت ایران گفته است: هم اکنون پیمان دوجانبه پولی بین ایران و روسیه فعال شده و این پیمان دوجانبه با چین نیز در حال فعال‌شدن است.
راه اندازی نماد روبل ریال
بانک مرکزی هم‌زمان با پیگیری پیمان‌های پولی، به دنبال کاهش سهم دلار و یورو در مبادلات تجاری کشور است. به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی، هرچقدر بتوانیم حجم ارزهای غیر از دلار و یورو را در سبد ارزی افزایش دهیم، تقاضا برای این دو ارز را کاهش خواهیم داد.
در این راستا بانک مرکزی هم‌زمان با پیگیری پیمان پولی با روسیه، یک اقدام مهم دیگر هم در این زمینه رقم زد و در آخرین روزهای تیرماه، امکان مبادله روبل را در بازار متشکل ارزی فراهم نمود.
صالح‌آبادی در این زمینه اظهار کرد: در بازار متشکل ارزی امکان معامله روبل و ریال را فراهم کردیم تا صادرکنندگان و تجار ایرانی و حتی افراد روسی دارنده روبل بتوانند در این بازار با ارزهای ملی خریدوفروش کنند که مصارف این ارزها برای بخش‌های غیربازرگانی مثل ارز مسافرتی و دانشجویی است.
پیشنهاد ایران برای پول واحد
ایران در دوره جدید با دست پر به شانگهای آمده و پیشنهادهای خوبی را ارائه کرده است. یکی از این پیشنهادها، به راه‌اندازی پول واحد بین اعضا اشاره دارد.
اردیبهشت‌ماه امسال ایران به سازمان همکاری شانگهای پیشنهاد تعریف پول واحد برای انجام مبادلات تجاری در میان بلوک اوراسیا را که شامل چین، هند و روسیه است، ارائه داد، تا با افزایش قوای سیستم مالی جهانی تحت سلطه دلار آمریکا مقابله کند.
پایگاه خبری سی جی تی ان چین ضمن اعلام این خبر، با انتشار گزارشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه اعضا شانگهای نوشت: در این وضعیت، پیشنهاد ایران برای ارز واحد سازمان همکاری شانگهای، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. پول واحد منطقه اوراسیا می‌تواند چالشی جدی برای استیلای دلار در تجارت بین‌المللی ایجاد کند و درعین‌حال اعضای سازمان همکاری شانگهای را در برابر تحریم‌های اقتصادی یک‌جانبه غرب و آمریکا مصون دارد.
توسعه روابط بانکی
امکان استفاده از ارزهای جایگزین دلار و یورو بدون راه‌اندازی سیستم بانکی بین‌المللی جایگزین، بسیار دشوار است. به همین منظور در اجلاس ۲۰۰۷ سازمان همکاری شانگهای نیز ایران پیشنهاد داد: سازمان همکاری شانگهای مکان مناسبی برای طراحی یک سیستم بانکی جدید مستقل در سطح جهانی ارائه دهد.
البته این پیشنهاد در سال‌های بعد عملا از سوی برخی اعضا با جایگزینی سیستم تبادلات بین‌بانکی دنبال شد. روسیه و چین به طور جداگانه اقداماتی مانند سیستم‌های پرداخت بین‌بانکی فرامرزی را به موازات سوئیفت آغاز کرده‌اند و هند و روسیه نیز یک سازوکار تجاری مبتنی بر روپیه – روبل برای دورزدن تحریم‌های آمریکا و غرب تاسیس کرده‌اند. ایران نیز از دیرباز سازوکار تجارت ارز محلی با هند و چین داشته است.
بدون شک با همسویی کشوهای عضو شانگهای که اکنون ایران یکی از آنها است، زمینه حذف دلار و یورو از مبادلات بین‌المللی و خنثی‌سازی ابزار اعمال قدرت غرب مهیا شده است. به‌این‌ترتیب به نظر می‌رسد یک خیزش جهانی علیه سلطه دلار شروع شده که با همکاری کشورهای مستقل در چارچوب پیمان‌هایی مانند شانگهای می‌توان خیلی زودتر به نتیجه موردنظر یعنی رسیدن به نظام تبادلات مالی آزاد دست یافت.