به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ طبق اعلام مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۴۹۱۶معدن در کشور فعال است که ۹۹هزار و ۷۳۴نفر در آنها فعالیت میکنند. با وجود ارزش‌افزودهای که این کارگران برای معادن خصوصی و دولتی کشور فراهم میکنند، بسیاری از آنان هنوز با چالش دستمزد، بیمه و مسائل حقوقی مانند آن دستبه‌گریبانند و مشکلات معیشتی بسیاری را از سرمی‌گذرانند.
شاید ضرب‌الاجل ۲۰ روزه سید ابراهیم رییسی، رییس جمهوری به پیمانکاران و مالکان معادن زغالسنگ طبس برای رفع مشکلات قراردادهای پیمانکاری و بهبود حقوق کارگران موجب امیدواری همه کارگران معادن زیرزمینی برای رسیدن به حقوقشان باشد.هرچند تا رسیدن به این نقطه راه درازی برای پیمودن وجود دارد. به گزارش گروه ایرانشهر، بیشترین مشکلات کارگران معدن مربوط به معادن زغالسنگ است؛ زیرا این معادن زیرزمینی هستند و کارگران در عمق ۴۰۰متری زمین با اکسیژن کم و انفجارهای متعدد فعالیت میکنند؛ فعالیتی که آسان نیست و حوادث پی‌در‌پی در این معادن می‌تواند این موضوع را تایید کند. در ایران ۱۰معدن بزرگ زغالسنگ و حدود ۱۰۰معدن کوچک مشغول استخراج این محصول ارزشمند بوده و ۱۷هزار نفر در آنها مشغول به‌کار هستند.
رییس شورای کارگران معدن اصلی پابدانای کرمان میگوید: مشکلات معدنکاران تمامی ندارد و به همین دلیل مطالبات بسیاری برای مطرح کردن وجود دارد. سال‌هاست یکی از درخواست‌های مهم ما این است که کار در معدن ضریب۲مشاغل سخت و زیانآور محسوب شود تا کارگران بتوانند با ۱۵سال سابقه کار بازنشسته شوند. معدنکاری از مشاغل ضریب۲هم سختتر است و پس از چند سال کارگر علاوه بر بیماری، توان کار کردن هم نخواهد داشت. اگر ضریب۲را برای معدنکاری قانونی کنند به جز بازنشستگی دستمزد کارگران هم نسبت به دیگر مشاغل پایین نخواهد بود و افزایش می‌یابد. یدالله زمانی ادامه می‌دهد: همیشه ابزار و ادوات فایده ندارد و گاهی در عمق زمین کارگران مجبورند با دست زغال استخراج کنند. با هر انفجار هم آلاینده‌های بسیاری وارد هوای معدن میشود که عوارض قلبی و ریوی بسیاری دارد و در گذر زمان موجب بروز بیماری‌های بسیاری در کارگران میشود.
دستمزدهای اندک
با وجود تورم فزاینده، دستمزدی که به کارگران معدن داده میشود، جوابگوی زندگی نیست؛ دستمزدی که برای همه کارگران هم یکسان نیست و وقتی به شکل مستمری پرداخت شود، آن‌قدر کم است که هیچ دردی را درمان نخواهد کرد.
رییس شورای کارگران معدن اصلی پابدانای کرمان میگوید: فولاد کالایی گران‌قیمت است که برای تولید آن به کک نیاز است؛ ککی که کارگران معدن ماده اولیهاش را استخراج میکنند، اما کمترین دستمزد به معدنکاران زغالسنگ داده میشود. یک معدنکار ۴میلیون‌و۱۰۰هزار تا ۹میلیون تومان البته در بخش دولتی با حداکثر مزایا و اضافه‌کار دریافت می‌کند. وی با بیان اینکه این تفاوت در حقوق‌ها واقعا عادلانه نیست، میگوید: همین مبالغی که با این تورم به جایی نمیرسد هنگام پرداخت مستمری بسیار کمتر خواهد شد. اگر معدنکار ۲روز مانده به پایان دوران خدمتش فوت کند پایین‌ترین و حداقلی‌ترین مبلغ به خانواده‌اش پرداخت میشود. گاهی یک‌میلیون‌و۸۰۰ تا ۲میلیون تومان به خانواده‌ای با فرزندان جوان داده میشود؛ فرزندانی که به سن ازدواج و تحصیل رسیده‌اند و این مستمری به هیچ جای زندگی‌شان نمیرسد.
بیمه ناکارآمد معدنکاری
زمانی درباره وضعیت نامناسب بیمه‌های کارگران معدن هم توضیح می‌دهد: در معادنی که به بخش خصوصی تعلق دارد گاهی برای کارگران ۲فیش حقوق صادر میشود؛ یکی از این فیش‌ها با عدد و رقم متفاوت به بیمه داده میشود. با این فرار بیمه‌ای کارفرما بیمه کمتری برای کارگر رد میشود و پس از مدتی کارگر متوجه میشود که تعداد سال‌های بیمهاش از تعداد سال‌هایی که کار کرده کمتر است. وی با بیان اینکه پس از ۲۲سال کار در معدن فقط ۱۸سال بیمه دارد، میافزاید: گاه هر ماه ۱۰روز بیمه کمتر برای کارگر پرداخت میشود تا مجبور نباشند به موقع او را بازنشست کنند. رییس شورای کارگران معدن اصلی پابدانای کرمان درباره نبود ایمنی در کار هم میگوید: کارگر معدن به‌ویژه در بخش پیمانی مجبور است هر کاری را که به او محول شده انجام دهد؛ حتی اگر در محیط یا ادوات کار نقص ایمنی وجود داشته باشد. تجهیزات ایمنی هم وارداتی هستند و با وجود تحریم‌ها کارفرما باید هزینه زیادی برای تهیه آنها متقبل شود و بسیاری زیر بار این هزینه‌ها نمیروند.
قوانین کار اجرا شود
زمانی با بیان اینکه برای پیمانکار نه کارگر مهم است، نه محیط‌زیست و نه آینده منطقه میگوید: لایه‌های زغال گاهی بیشتر از یک کیلومتر به زیر زمین می‌رود. بعضی پیمانکاران برای یک سود مقطعی تا عمق ۲۰متر را با بیل مکانیکی و لودر استخراج میکنند و باقی زغالی که در دل خاک است را خراب کرده و بی‌استفاده رها میکنند. نمیخواهند برای کارگر و ایمنی هزینه کنند؛ درحالی‌که معدن یک کار مستمر است و براساس ماده۷قانون کار باید امکان کار مستمر برای کارگر هم وجود داشته باشد و یک معدنکار جوان مطمئن باشد تا بازنشستگی می‌تواند در این شغل بماند. متاسفانه دست کارفرما را در بستن قرارداد باز گذاشته‌اند، اگر بخواهد قرارداد طولانی‌مدت می‌بندد و اگر نخواهد نه. وی با بیان اینکه به‌عنوان کارگری که در معدن دچار حادثه شده است توقع دارد قوانین کار اجرا شود، میافزاید: درخواست ما این است که کارگری که حادثه میبیند با همان حقوق قبلی به یک کار ساده‌تر مشغول شود و او را کنار نگذارند.
کارگر کمتر؛ کار بیشتر
کم‌کردن تعداد کارگران برای افزایش درآمد بهره‌برداران معدن هم از مشکلاتی است که کارگران معدن با آن مواجهند. یکی از معدنکاران مازندرانی فعال در معدن زغالسنگ میگوید: علاوه بر همه مشکلاتی که بارها بیان شده، امروز یکی از مشکلات جدی ما فشار زیاد شرکتها و بهره‌برداران معادن بر کارگر برای انجام بیشترین کار با کمترین نیروست؛ یعنی نیروی کار کم و حجم کار زیاد. می‌خواهند با کمترین نیرو بیشترین استفاده را ببرند؛ مثلا کاری که زمانی در معادن این منطقه توسط ۳نفر انجام می‌شد، الان باید یک‌نفره انجام شود تا هزینه‌های بهره‌بردار در پرداخت حقوق، بیمه، مالیات، غذا و سرویس کاهش یابد. این روند، فشار بر ما کارگران را چندبرابر کرده است.
وی که نخواست نامش فاش شود، میافزاید: میزان توجه به سلامت و ایمنی کارگران معدن در مدیریت معادن بسیار پایین است. اینکه همان یک لیوان شیر که قبلا به کارگر داده می‌شد را نمی‌دهند به کنار، حتی برای تجهیزات ایمنی در مضیقه هستیم. اگر چراغ یک کارگر خراب شد باید خودش تعمیر کند. اجرای مقررات ایمنی در معادن هم چندان مطلوب نیست؛ مثلا گازسنجی به‌صورت مستمر و طبق قواعد انجام نمی‌شود. با همه این احوال پایین‌ترین حقوق ممکن طبق قانون کار را دریافت می‌کنیم. بیمه تکمیلی هم برای ما درنظر نمی‌گیرند تا در هزینه‌های درمان کمک حالمان شود.
حقوق ما پول جانمان است
عباس. س، یکی از کارگران معدن زغالسنگ در گلستان است. او درباره شرایط و بیمهاش میگوید: بیمه داریم و حقوق دریافت می‌کنیم. همیشه حداقل حقوقمان با تاخیر به دستمان میرسد، این تاخیرها قبلا زیاد بود، اما حالا حداقل یک یا ۲ماه تاخیر اتفاق می‌افتد. او با بیان اینکه حقوقی که به کارگران معادن زغال سنگ پرداخت میشود، پول جانشان است، ادامه می‌دهد: کارگران همیشه در خطر هستند و ماسک‌ها جوابگوی جلوگیری از ورود غبار زغال به ریه نیست. حالا ما می‌گوییم به هر حال شغلمان است، اما واقعا حقوقی که می‌گیریم کفاف زندگی را نمیدهد. همه باید ساعت‌ها اضافه‌کار بایستند. شما در معدن کار نکرده‌اید و نمی‌دانید چه شرایطی است. اصلا منصفانه نیست که همه اقشار کارگری حقوق یکسانی که اداره کار میگوید را دریافت کنند. از طرفی قراردادها همه کوتاه‌مدت است. ممکن است امروز سرکار باشیم و فردا نباشیم. امکان شکایت هم نداریم. دستمان به جایی بند نیست. همه اول قرارداد امضا می‌دهیم که همه حقوق و مزایایمان پرداخت شده و وثیقه می‌گذاریم که بعدا شکایت نکنیم. این واقعا منصفانه نیست.
بازرسی معادن
بخشی از مسائل مربوط به کارگران معدن را اداره کل کار، تعاون و رفاه هر استان باید پیگیری کند. یکی از این کارها بازرسی از معادن خصوصی است. مدیر روابط کار اداره کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی گلستان میگوید: درباره ایمنی کار در معادن به‌ویژه پس از فاجعه انفجار معدن زمستان یورت در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ حساسیت‌ها افزایش پیدا کرد. پیش‌تر ما هر ۷ یا ۸ماه بازرسی انجام می‌دادیم اما پس از آن بازرسی‌های فصلی و ۳ ماهه انجام می‌شد، یعنی بازه زمانی را دوسوم کاهش دادیم. سعید دنکوب ادامه می‌دهد: همچنین بازرسی‌های مشترک با اداره کل صنعت، معدن و تجارت و سازمان نظام مهندسی معادن به‌طور مستمر و متوالی انجام میشود.
خلاهای قانونی
مدیر روابط کار اداره کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی گلستان درباره معوقات پرداخت حقوق کارگران معادن سرپوشیده استان نیز توضیح می‌دهد: معوقات این گروه هم در گذشته به ۷تا ۸ماه می‌رسید که همه و بدون استثنا به‌روزرسانی شده است. همچنین همه بیمه‌ها براساس شغل سخت و زیانآور کارگران معادن انجام شده و هیچ نیروی بدون قراردادی در معادن استان فعال نیست.دنکوب درباره اعتراض برخی از اعضای این صنف به قراردادهای کوتاه‌مدت یا کار موقت و همچنین حقوق پایین نسبت به هزینه‌ها میگوید: کارفرما موظف است مطابق قانون کار حقوق پرداخت کند. متاسفانه هماهنگ نبودن این مبلغ با هزینه‌های جاری زندگی در اختیار ادارات استانی نیست. اگر کارفرما کمتر از این مبلغ پرداخت کند قانون پیگیر آن خواهد بود، اما قانون کارفرما را به پرداخت بیش از مبلغ مصوب مکلف نکرده است. از طرفی قانون میگوید کارفرما مکلف است با نیروی کار قرارداد ببندد، اما سقف و کفی برای آن تعیین نکرده است.
جلب اعتماد کارگران
کارفرمایان بخشی از چرخه تولید هستند که از قضا برآوردن خواستههای کارگران در زمره مسئولیت‌هایشان به‌حساب می‌آید. مدیرعامل شرکت معادن زغالسنگ کرمان که پس از اعتصاب کارگران معدن کرمان در سال ۹۹کار خود را آغاز کرده، با بیان اینکه یکی از اهداف مهم این شرکت تغییر تفکر و جلب اعتماد از دست‌رفته کارگران معادن استان است میگوید: تلاش ما این است که با اصلاح ساختار شرکت، تولیدی باکیفیت ارائه کنیم، هرچند زحمت اصلی این تولید بر دوش مدیران و کارگران است. باقر نیکطبع ادامه می‌دهد: با اجرا و اصلاح طرح طبقه‌بندی مشاغل و اصلاح حقوق کارگری تلاش کرده‌ایم تا رضایت خاطر کارگران را فراهم کنیم. ساماندهی حقوق کارگران از طریق اجرای طرح اضافه کار هم یکی از مواردی است که پیگیری شده. مدیرعامل شرکت معادن زغالسنگ کرمان با بیان اینکه بیمه و بازنشستگی هم ازجمله خواستههای کارگران معادن کرمان است، میگوید: برای ارائه بهتر خدمات سوابق کارگری را بررسی و تجمیع کردیم تا کارگران هنگام بازنشستگی با مشکل نداشتن سوابق مواجه نشوند.
قانونگذار مشغول کار است
مشکلات کارگران معادن زیرزمینی و البته دیگر کارگران در بعضی موارد حاصل قوانین موازی و خلاهای قانونی است. عضو کمیته معدن کمیسیون صنعت و معدن مجلس شورای اسلامی میگوید: قوانین متعدد و گاه متناقض یکی از مشکلات محیط‌های کار ازجمله معادن است. قوانین ما به پالایش نیاز دارد و در بعضی قوانین برای اجبار کارفرما و کارگاه‌ها در زمینه دستمزد یا قرارداد باید فکری کرد. هم‌اکنون به‌دلیل بعضی قوانین دست شرکتها باز گذاشته شده است. مثلا در زمینه مابه‌التفاوت حقوق کارگران شرکتی و پیمانکاری خلا قانونی داریم. اله‌وردی دهقانی،ادامه می‌دهد: تغییراتی در قانون اعمال شده است که به‌زودی در اختیار هیات‌رییسه مجلس قرار خواهد گرفت و در صحن علنی مجلس هم مطرح خواهد شد.
*** به‌نظر میرسد وضعیت کارگران معادن زیرزمینی پیچیده‌تر از آن است که صرفا با قولهای حضوری مقامات سامان یابد. منافع شرکت‌های خصوصی و نهادهای دولتی اجازه اجرای کامل همین قوانین ناکارآمد را هم نمیدهد. برای حل واقعی این موضوع راهی طولانی برای پیمودن وجود دارد؛ راهی که باید از دل تاریک‌ترین و عمیقترین معادن زغالسنگ ایران بگذرد تا آنچه بر کارگران معادن می‌گذرد را از نزدیک لمس کند.
معادن حادثه‌خیز
بیش از ۹۳هزار نفر در معادن کشور مشغول به‌کار هستند و هر سال به این آمار افزوده میشود. در دهه۹۰بیش از ۳هزار حادثه در معادن کشور رخ داد که موجب آسیب‌دیدگی حدود ۱۳هزار کارگر و کشته شدن بیش از ۴۳۰معدنچی شد. این آمار را روزنامه در نیمه‌های سال گذشته منتشر و اعلام کرد که بیشترین حوادث معدنی مربوط به معادن کوچک است. بیشترین حوادث معدنی ایران در معادن زغالسنگ رخ داده؛ انفجار زمستان یورت گلستان در سال ۹۶، باب نیروز کرمان در سال ۸۸، یال شمالی طبس یزد در سال ۹۱و همین اواخر معدن طزره در سمنان فقط بخشی از حوادث تلخ معدنی است که منجر به فوت کارگران شد.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال۹۹آمار دقیقی از حوادث رخ داده در معادن منتشر نشده است. مرور اخبار اما نشان می‌دهد حتی حوادث رسانه‌ای شده هم کم نیستند.
در کرمان که آن را بهشت معادن ایران می‌خوانند، بیش از ۸۰۰معدن ثبت شده وجود دارد که از میان آنها معادن زغالسنگ که در مناطق هجدک راور، زرند و کوهبنان واقع شده‌اند، پرخطرترین معادن هستند. در برخی از این معادن، کارگران ۱۰۰متر زیرزمین و در ارتفاع ۲۰متری این عمق و در دل تاریکی مشغول هستند. سال گذشته در هجدک با ریزش معدن ۴کارگر فوت کردند و یک نفر مصدوم شد. اواخر سال با تکرار این اتفاق در کوهبنان یک کارگر در معدن «هشتونی» فوت کرد.
اصفهان ۸۵۴معدن دارد و از نظر تعداد در رتبه نخست کشور قرار گرفت که در سال ۹۹، ۴حادثه در معادن آن گزارش و ۲مورد منجر به فوت شد.
یزد هم دومین استان معدن‌خیز ایران شناخته شده، اما با وجود این، حوادث معدنی آن بسیار محدود و پایین‌تر از میانگین کشوری است. با این حال، سال گذشته ۵کارگر در مجموع در واحدهای فولادی و معدنی استان جان خود را از دست داده‌اند.
در خراسان جنوبی هم که چهارمین استان معدنی کشور محسوب میشود، در ۲معدن «آرک» و «بام گزیک» ۴حادثه رخ داد که ۲حادثه منجر به فوت و ۲حادثه منجر به مصدومیت شد. در خراسان رضوی نیز در آماری مشابه، ۴حادثه در معادن رخ داد که منجر به فوت ۶نفر از کارگران معادن شد.
معدن سنگ سرب و روی آلبلاغ در ساریگل خراسان شمالی هم از ۲سال پیش تاکنون با حضور چند قاچاقچی مواد معدنی بارها شاهد حوادث گوناگون منجر به فوت و جرح برداشت‌کنندگان غیرمجاز بوده است. حوادث ریزش سنگ و آوار در معدن آلبلاغ تاکنون جان ۷نفر از برداشت‌کنندگان غیرمجاز را گرفته و موجب مصدومیت تعداد زیادی از مردم بومی و غیربومی شده است.
۱۳تیر سال گذشته در کرمانشاه هم ۷نفر از معدنکاران در یکی از معادن بیتومین گیلانغرب دچار گازگرفتگی شدند که یکی از مصدومان جان باخت و ۶ مصدوم دیگر بستری شدند.
مرداد سال گذشته در معدن شهید نیلچیان چهارمحال‌وبختیاری نیز شاهد یک حادثه بودیم؛ با سقوط یک تکه سنگ بزرگ به سر یکی از کارگران، کارگر حادثه‌دیده بر اثر خونریزی مغزی در محل فوت کرد.
در مازندران طی سال ۹۹، ۴حادثه معدنی رخ داد که ۴مصدوم داشت. در استان قم هم بهمن۹۹با ریزش آوار در عمق ۲۹۰متری معدن منگنز شاهد فوت یکی از کارگران در حال جابهجاکردن سنگ‌های معدنی با لودر مخصوص بودیم. اسفند ۹۳هم ۲کارگر این معدن فوت کرده بودند و ۲کارگر دیگر به‌شدت مجروح شدند.
شاخص‌ترین حادثه سال گذشته در استان مرکزی با ۶۰۵معدن دارای پروانه بهره‌برداری در روستای دولت‌آباد شهرستان شازند اتفاق افتاد که یک فوتی و یک مجروح بر جای گذاشت. بر اثر سقوط نوار نقاله دستگاه سنگ شکن در این معدن یک کارگر ۳۲ساله در هنگام کار در دم فوت کرد و یک کارگر ۴۰ساله دیگر به‌شدت مجروح و به بیمارستان منتقل شد.
از مهم‌ترین حوادث سال گذشته در گلستان هم می‌توان به حادثه معدن زغالسنگ زمستان یورت آزادشهر اشاره کرد که طی آن ۶کارگر به‌دلیل دپوی زغالسنگ دچار گازگرفتگی شدند. همچنین در حادثه دیگری که ۱۶اردیبهشت امسال رخ داد، مینی‌بوس کارگران معدن زغالسنگ تخت مینودشت در شرق استان واژگون و ۱۶ نفر سرنشین آن مصدوم شدند.
سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران هم روی کمربند فلزی و معدنی جهان قرار گرفته و مرگ یک کارگر معدن و تصادف اتوبوس حامل کارگران معدن چهل کوره زاهدان در محور زاهدان- بم که ۸مصدوم به همراه داشت از مهم‌ترین حوادث معدنی این استان طی سال گذشته است.
اما دردناک‌ترین حادثه معدنی را شاید بتوان مربوط به سمنان دانست که ۱۱اردیبهشت امسال و در روز جهانی کارگر رخ داد و بر اثر ریزش سقف کارگاه، منجر به مرگ ۲کارگر معدن بزرگ زغالسنگ طزره در ۵۰کیلومتری دامغان شد. آبان پارسال نیز یک کارگر در یکی از معادن سمنان بر اثر سقوط سنگ جان خود را از دست داده بود.
تکرار این حوادث موجب شده است امسال ۴۰میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور به ایمنی معادن زغالسنگ اختصاص یابد.