حسن:

میز تحلیل ده

بررسی بودجه کل کشور- جلسه دوم

در جلسه اول از تحلیل بودجه به بررسی مبانی نظری بودجه پرداختیم و در این جلسه به بررسی عملیاتی بودجه می¬پردازیم تا به این سوالات پاسخ دهیم که ساختار بودجه به چه شکل است و تعاریف هر کدام از اقلام بودجه چیست و چه روندهایی از گذشته در بودجه وجود داشته است. هدف ما از بررسی بودجه، بررسی تاثیرات بودجه کل کشور در سال ۱۴۰۰ بر متغیرهای کلان اقتصادی و بر بازارهای مختلف است. ساختاری که بودجه بر اساس آن چیده می¬شود شامل دو بخش کلی است: بودجه عمومی و بودجه شرکتهای دولتی. بودجه کل کشور از این دو بخش تشکیل می¬شود. البته بخش سومی هم وجود دارد که کسر اقلامی است که دو بار منظور شده است.

بودجه عمومی نیز شامل دو بخش منابع و مصارف عمومی و درآمدها و هزینه¬های اختصاصی است. بودجه شرکت¬های دولتی بخش زیادی از بودجه کل کشور را تشکیل می¬دهد. رقم بودجه شرکت¬های دولتی به نسبت بودجه عمومی، رقم بسیار بزرگی است که علت آن این است که برخی درآمدها و هزینه-ها دوبار به حساب می¬آید. برای مثال درآمدها و هزینه¬هایی که شرکت ملی نفت دارد در بودجه شرکتهای دولتی حساب می¬شود، درآمد شرکت پالایش و پخش نیز باتوجه به نفتی که از شرکت ملی نفت میخرد، منظور میشود و گویی این محاسبات دو بار انجام میشود چرا که در نهایت مقدار مشخصی نفت فروخته شده است. از طرفی درآمد شرکت ملی نفت یکبار در بودجه شرکتهای دولتی و یکبار در منابع عمومی در قسمت واگذاری دارایی های سرمایه ای ثبت میشود. بنابراین اقلامی که دو بار حساب می-شود را در بخش سوم کسر می¬کنند.

در قسمت منابع عمومی سه بخش وجود دارد. درآمدها، واگذاری دارایی¬های سرمایه¬ای و واگذاری دارایی¬های مالی. درآمدها و هزینه¬های اختصاصی به آن دسته از درآمدها گفته می¬شود که مابه ازای آن درآمد، همان مقدار هزینه وجود دارد. برای مثال، درآمد سازمان سنجش از برگزاری کنکور که شامل فروش دفترچه است برای هزینه¬های مختص به برگزاری کنکور صرف می¬شود و این درآمدها صرف هزینه¬های ذکر شده می شود که به آن هزینه های اختصاصی می¬گویند. مبلغ این درآمدها زیاد نیست و اگر زیاد هم باشد باز برای ساختار کلی بودجه مهم نیست چرا که دولت قرار نیست از این محل سودی داشته باشد. بنابراین در جلسات بررسی بودجه این بخش را کنار می¬گذاریم.

بودجه شرکت¬های دولتی با جزییات ارایه نمی¬شود. برای مثال، بانک ملی ایران که یک بانک دولتی است جزییاتی مانند چه مقدار درآمد دارد و این درآمدها از چه محلی ایجاد شده است در بودجه ارایه نمیشود. صورت مالی این بانک مشابه صورت مالی بانک¬هایی که در بورس پذیرفته شده اند و اطلاعات آنها در کدال وجود دارد نمونه این صورت مالی برای بانک ملی ایران در بودجه آورده نمی¬شود. بنابراین شرکت¬های دولتی در مجلس مورد بررسی قرار نمی¬گیرند و مورد توجه نیستند. برخی معتقدند ابهاماتی که در بودجه وجود دارد در شرکت¬های دولتی نهفته است یعنی حیاط خلوت خیلی از افراد و گروه¬ها شرکت¬های دولتی است که باید این شرکتها بررسی شوند اما از دید ما بودجه شرکت¬های دولتی قابل بررسی به جزییات نیست.

بودجه کل کشور در سال ۱۴۰۰ برابر با دو هزار و ۴۳۵ هزار میلیارد تومان است که از این مبلغ، ۹۲۹ هزار میلیارد تومان بودجه عمومی است که از این مبلغ در بودجه عمومی، ۳۱۷ هزار میلیارد تومان درآمدهای عمومی، ۲۲۵ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی¬های سرمایه¬ای و نزدیک به ۳۰۰ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی¬های مالی است. ۸۸ هزار میلیارد تومان هم درآمدهای اختصاصی است که قرار است برای آن هزینه¬های اختصاصی در نظر گرفته شود. آن بخشی که برای بررسی و تحلیل مهم است مباحث بودجه عمومی است.

فرض کنید مملکت ایران مانند یک خانواده، درآمد و ثروت دارد. برای مثال برای یک فرد حقوق دریافتی ماهانه، درآمد ناشی از اجاره آپارتمان یا درآمد ناشی از اجاره زمین کشاورزی درآمد آن فرد محسوب می¬شود. اما این فرد ممکن است ثروتی هم داشته باشد. در سال¬های گذشته سرمایه¬گذاری انجام داده باشد یا به صورت ارث صاحب سرمایه هایی مانند آپارتمان، زمین یا سهام شده باشد. این موارد ثروت آن فرد محسوب می¬شود. شما به عنوان یک فرد با دید اقتصادی، اگر خانواده ای ببینید که برای مدت زیادی درآمدهای جاری نتواند هزینه¬های جاری را پوشش دهد نگران وضعیت اقتصادی آن خانواده می¬شوید. برای مثال فرض کنید خانواده¬ای درآمد ماهیانه ده میلیون تومان دارد اما هزینه¬های جاری مانند خوراک، پوشاک، سفر و غیره ۲۰ میلیون تومان است (هزینه¬های جاری به هزینه¬هایی گفته می¬شود که برای حفظ وضعیت موجود است نه برای سرمایه¬گذاری و افزایش درآمد).