به گزارش پایگاه خبری بازارسرمایه (سنا)، باید توجه داشت که در میان کشورهای عضو شانگهای تنها چین در ردیف ۱۰ کشور شریک تجاری ایران قرار دارد و این نشان‌دهنده پتانسیل این سازمان برای ایجاد یک رشد جهشی در تجارت خارجی ایران است؛ در ادامه به برخی از فرصت‌های این سازمان برای ایران اشاره می شود.
حفظ و گسترش بازارهای صادراتی نفت ایران یکی از مهمترین این فرصت ها محسوب می شود. در نظر داشته باشید تا بیش از شروع تحریم های آمریکا، بیش از ۷۰ درصد نفت ایران به کشورهای عضو این سازمان صادر می شد. در سازمان شانگهای دو قدرت اقتصادی در حال ظهور (چین و هند) نیاز شدیدی به واردات انرژی دارند و ایران با در اختیار داشتن ۱۴ درصد ذخایر نفتی و ۳۶ درصد ذخایر گازی جهان می تواند به تامین کننده پایدار این انرژی تبدیل شود.
زمینه سازی برای جذب سرمایه خارجی، تحکیم جایگاه ایران در پروژه یک کمربند- یک جاده (مسیر پاکستان بندر «گوادر» و مسیر ریلی اتصال به اروپا)، بازتعریف جایگاه هند در کریدور شمال- جنوب و تقویت سازمان اکو برخی دیگر از فرصت‌های ایجاد شده با عضویت در این سازمان برای ایران هستند.
از طرفی کاهش فشار تحریمی آمریکا و حضور در زنجیره ارزش افزوده کشورهای عضو با استفاده از پتانسیل انرژی، نیروی انسانی، بازار مصرف، فرصت‌های صادراتی به غرب و جنوب آسیا و اروپا از دیگر بسترهای ایجاد شده توسط این پیمان محسوب می شوند.
استفاده از زیرساخت‌های حمل ونقل منطقه برای افزایش قدرت رقابت در صادرات کالا و نیز استفاده از امکان کشت فرامنطقه ای برای تامین نیاز محصولات کشاورزی ایران به خصوص در تاجیکستان و قزاقستان نیز از دیگر بسترهای فراهم شده توسط این پیمان است.
سازمان همکاری «شانگهای» چیست؟
سازمان همکاری «شانگهای» سازمانی میان دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد و در سال ۲۰۱۵ با عضویت کشور هند و پاکستان موافقت شد. علاوه بر اعضای اصلی، مغولستان، ایران، افغانستان و بلاروس به عنوان عضو ناظر در این سازمان حضور دارند. چند کشور و سازمان بین المللی هم به عنوان طرف گفت وگوی شانگهای قرار دارند.
همکاری‌های امنیتی
نکته مهم در تحلیل عضویت احتمالی ایران در سازمان شانگهای، توجه به این موضوع است که با وجود تلاش‌های برخی از اعضا برای ارتقای مناسبات اقتصادی میان اعضا، سازمان شانگهای یک نهاد امنیتی- سیاسی است و بیشتر به عنوان «تسهیل‌کننده» سایر پیمان‌های اقتصادی مانند اوراسیا، آسه‌آن، کشورهای همسود، اکو و ... عمل خواهد کرد. عضویت ایران در پیمان شانگهای، کارت های قدرتمندتری برای بازی در حوزه اقتصادی در اختیار ایران قرار خواهد داد تا نقش موثرتری در پیمان های اقتصادی آسیایی، اقیانوسیه و پاسیفیک ایفا کند. در واقع عضویت ایران در پیمان شانگهای ایجاد یک نقش امنیتی جدید برای ایران در عرصه بین المللی است که در پی آن ایران بسیاری از استانداردهای سابق خود را اصلاح کرده و با تغییر فاکتورهای سیاست بین المللی خود به دنبال بازی در زمینه های تحریم ناپذیرتر است. به عنوان مثال ایفای نقش اصلی ایران در کریدورهای راه ابریشم و اتصال به چین مواردی هستند که به هیچ وجه تحریم پذیر نیستند.
همکاری‌های اقتصادی کدامند؟
عضویت کشورها در سازمان همکاری شانگهای موجب یکپارچگی تصمیم‌گیری های اقتصادی آنها و تاثیرگذاری بیشتر در عرصه اقتصاد جهانی شده است. سازمان همکاری شانگهای با توجه به حضور دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، نیمی از جمعیت جهان، حضور سه کشور گروه بریکس، حجم اقتصادی ۲۳ هزار میلیارد دلاری و تجارت داخلی بیش از ۳۰۰ میلیارد دلاری، از ظرفیت بالایی برای مبادلات اقتصادی ایران با این سازمان برخوردار است.
افزایش سطح بازرگانی
در سال ۲۰۰۳ چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود و در سال ۲۰۰۴ سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید. این سند شامل برنامه‌های مربوط به یکسان سازی حقوق گمرکی، تسهیل مسیرهای صادراتی، سرمایه‌گذاری مشترک و بیشتر حول حوزه انرژی و کامودیتی‌ها است. هرچند در عمل، اعضا به سمت توافقات دوجانبه حرکت کرده اند.
همکاری‌های بانکی
یکی از مهمترین دستاوردهای اقتصادی سازمان شانگهای توافق برای تشکیل «شورای مشترک بانکی» است. هدف از تشکیل این شورای مشترک بانکی، تسهیل نظام تامین مالی پروژه های مشترک سازمان است. در پی این توافق، نخستین گردهمایی شورای مشترک بانکی سازمان همکاری شانگهای در ۳۰ نوامبر ۲۰۰۶ در پکن پایتخت چین برگزار شد. چین توان مالی خود را به سمت تامین مالی پروژه های مرتبط با یک کمربند- یک جاده سوق داده است.
باشگاه مشترک انرژی
روسیه در سال ۲۰۰۷ پیشنهاد تشکیل یک باشگاه انرژی را مطرح کرد که مبادلات انرژی را در میان اعضا تقویت خواهد کرد. هرچند این تشکیلات هنوز در ابتدای راه است؛ اما با توجه به حضور ایران و روسیه – با بیشترین ذخایر انرژی فسیلی- و دو بازار مصرف بزرگ چین و هند، پتانسیل اعضا برای تشکیل یک باشگاه انرژی و تاثیرگذاری بر بازار جهانی انرژی بسیار بالا است.
پروژه های مشترک سازمان در زمینه انرژی دارای اولویت بالا هستند. این پروژه ها شامل کشف، استخراج و بهره برداری از حوزه های نفت و گاز، و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین هستند.
سند همکار ی ۲۵ ساله ایران و چین
سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین بعد از چند سال انتظار به امضای وزرای خارجه دو طرف رسید. برنامه ۲۵ ساله همکاری های مشترک، توافقنامه راهبردی میان ایران و چین است که بر اساس آن قرار است شرکت های چینی در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، زیرساخت حمل و نقل، کشاورزی و غیره، سرمایه‌گذاری وسیعی انجام دهند. همچنین، این توافق شامل همکاری نظامی، تسلیحاتی و اطلاعاتی میان دو کشور نیز می شود؛ موضوعی که شاید بیش از زمینه های اقتصادی که منجر به بی اثر شدن تحریم‌های آمریکا خواهد شد موجب نگرانی دشمنان ایران شده است. هنوز ابعاد قرارداد اعلام نشده است، اما برخی گمانه زنی ها از سرمایه گذاری ۴۵۰ میلیارد دلاری چینی ها در صنایع مختلف ایران در این قرارداد ۲۵ ساله حکایت دارد.
این سند فارغ از گمانه‌زنی‌های مختلف در خصوص مفاد آن، می تواند نقش مهمی در پایه‌ریزی نگاه دولت به سیاست خارجی و روابط تجاری ایران با کشورهای جهان داشته باشد.
حضور ایران در پیمان امنیتی- اقتصادی شانگهای یک فرصت ایجاد خواهد کرد تا چین را به سمت اجرایی کردن این سند همکاری سوق بدهد. این یک فرصت تاریخی برای ایران است تا با استفاده از دو کارت نزدیکی به چین (استفاده از پتانسیل اقتصادی این کشور) و احیای برجام (کاهش تحریم‌ها) و با ایجاد موازنه میان چین و آمریکا، خود را از زمین رقابت‌های دو قدرت جهانی دور نگه دارد و جایگاه خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای تثبیت کند.
ابتکار کمربند و جاده BRI
این طرح که قبال به عنوان «یک کمربند- یک جاده» شناخته می‌شد، یک استراتژی توسعه زیرساخت جهانی است که دولت چین در سال ۲۰۱۳ و با سرمایه‌گذاری در ۷۰ کشور و سازمان بین المللی آغاز کرده است. واژه کمربند به مسیرهای پیشنهادی زمینی برای حمل ونقل جاده ای و ریلی اطلاق می شود که آسیای میانه را در راستای مسیر تاریخی راه ابریشم به اروپا متصل می کند. واژه «جاده» مخفف جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱ است که به مسیرهای تجارت دریایی در اقیانوس هند و آرام اشاره دارد که جنوب شرق آسیا را از طریق آسیای جنوبی به غرب آسیا و آفریقا متصل خواهد کرد. اهمیت این طرح برای کشور چین تا اندازه ای است که در سال ۲۰۱۷ آن را به قانون اساسی چین اضافه کردند. چین در پس این طرح، اهداف بلندمدت خود را دنبال می کند. نکته جالب توجه این است که تاریخ اجرای هدف این پروژه برای سال ۲۰۴۹ و همزمان با صدمین سالگرد استقرار جمهوری خلق چین برنامه ریزی شده است.
تجارت چین با کشورهای شرکت کننده در پروژه جاده و کمربند، در حال گسترش است و در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۱۲۰۰ میلیارد دلار رسید که رشدی در حدود ۱۰ درصد را نشان می دهد.
با توجه به تلاش ترکیه و هند برای ایجاد کریدورهای اقتصادی آسیا- اروپا (بدون حضور ایران) عضویت ایران در پیمان شانگهای می تواند به احیای جایگاه ایران در BRI منتهی بشود. پروژه قرن چین را باید در کنار سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین تحلیل کرد. چین تمایل دارد تا از پتانسیل ژئواکونومیک ایران در منطقه بهره مند شود و پیشران این موضوع می تواند عضویت ایران در پیمان امنیتی شانگهای باشد.
*تهیه و تنظیم: لیلی شهیر