اقتصاد آنلاین - محبوبه فکوری ؛ سبد محصولات صادراتی ایران به دنیا همچنان ضعیف است. کالاها محدودند و کشورها از تنوع بالایی برخوردار نیستند؛ اما اگر صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی را که به عنوان کالاهای اثرگذار در سبد صادراتی و ارزآور را کنار بگذاریم، این محصولات کشاورزی و صنایع غذایی هستند که سهم بیشتری را در صادرات ایران به دنیا در برمی‌گیرند.
مروری بر آمارهای رسمی گمرک حکایت از آن دارد که بیش از نیمی از صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به ۵ کشور عراق، افغانستان، روسیه، چین و امارات صورت می‌گیرد که در مجموع، رقمی حدود ۳.۳ میلیارد دلار است.
در واقع، برآوردها حکایت از آن دارد که میزان صادرات سالانه ایران در کالاهای غیرنفتی واقعی، چیزی حدود ۱۰ میلیارد دلار است که از این رقم، کمتر از ۴ میلیارد دلار آن را محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در برمی‌گیرند.
نکته حائز اهمیت هم آن است که ریسک صادرات این محصولات هم بسیار بالا است و با هر تغییر کوچکی در سیستم‌هایی همچون استانداردهای کشورهای نامبرده، اثری بزرگ در تغییرات صادراتی این محصولات به وجود می‌آورد و همین امر، صادرات این محصولات را با مخاطرات بسیاری مواجه می‌سازد.
در این میان، آمارها نشان می‌دهند که ۲۲درصد از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران به مقصد عراق بوده و اگرچه سال گذشته به دلیل اوج گیری شیوع ویروس کرونا از سه ماهه پایانی سال ۹۸ بسیاری از کشورهای هدف صادراتی ایران، محموله‌های صادراتی را با سختی پذیرش می‌کردند و به همین دلیل صادرات بهار سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ کمتر بود، اما باز هم در بهار امسال، میزان صادرات به عراق با افت ۱۷ درصدی مواجه بوده است.
در واقع، در بهار امسال در مجموع یک میلیون و ۲۸ هزار تن محصولات کشاورزی و غذایی به ارزش ۳۹۸ میلیون دلار به عراق صادر شده که یک سوم ارزش صادرات این دوره بوده و نسبت به مدت مشابه سال قبل، از افت ۱۷ درصدی برخوردار بوده است.
مرور سبد صادراتی ایران به عراق نیز در این حوزه حکایت از آن دارد که هفت قلم کالا شامل سیب، پنیر، پسته، رب گوجه فرنگی، هندوانه، گوجه فرنگی و بیسکوئیت بیش از ۴۰ درصد صادرات محصولات کشاورزی و غذایی را در سال ۹۹ به خود اختصاص داده‌اند؛ به نحوی که از ۱۳۹ میلیون دلار صادرات هندوانه در بهار ۱۴۰۰ معادل ۶۸ میلیون دلار به مقصد عراق بوده و در عین حال، ۶۷ میلیون دلار از ۱۱۵ میلیون دلار صادرات گوجه فرنگی نیز به مقصد این کشور صورت گرفته است.
از سوی دیگر، در سال ۹۹ نیز در مجموع ۲۵ میلیون و ۶۷۰ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۴۴۸ میلیون دلار به عراق صادر شده که از این میزان، دو میلیون و ۷۶۳ هزار تن معادل ۱۱ درصد و به ارزش ۱ میلیارد و ۳۸۱ میلیون دلار یعنی معادل ۱۹ درصد مربوط به صادرات محصولات کشاورزی و غذایی بوده است.
همچنین در ۵ سال اخیر نیز در مجموع ۱۱ میلیارد دلار محصولات کشاورزی و غذایی به عراق صادر شده که یک سوم از کل صادرات به این کشور در این دوره بوده است؛ ضمن اینکه عراق دومین شریک تجاری ایران بعد از چین در سال ۹۹ بوده است.
کاوه زرگران، رییس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد آنلاین می‌گوید: کشورهای منطقه، ظرفیت بسیار بالایی برای واردات محصولات کشاورزی و غذایی دارند که در این بین ایران می‌تواند نسبت به تامین آنها اقدام نماید؛ این در حالی است که کارخانجات ایرانی ظرفیت و تنوع بسیار بالایی در تامین فرآورده‌های غذایی دارند که می‌توانند منطبق بر نیاز بازارهای هدف صادراتی تولید کنند.
وی افزود: در این میان رویکرد کلان حاکمیت در راستای رفع موانع تولید و پشتیبانی از صادرات به عنوان پیشران تولید است که در کنار کاهش درآمدهای نفتی، منجر به توجه بیشتر به درآمدهای ارزی شده است؛ اما در این مسیر، چالش‌هایی نیز پیش روی صادرکنندگان ایرانی قرار دارد؛ چراکه تنوع محصولات صادراتی همچنان پایین است و سهم غالب صادرات به دو بازار ناپایدار عراق و افغانستان محدود می‌شود.
زرگران گفت: از سوی دیگر، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های صادراتی محصولات کشاورزی بسیار بالا است و دولت به بهانه تنظیم بازار، هر از چند گاهی صادرات کالاها و محصولات کشاورزی را ممنوع می‌نماید که این محدودیت‌ها منجر به ناپایداری صادرات به دلیل نوسانات در تولید محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور می‌شوند.
رییس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: تعدد مراکز تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی، تغییرات مکرر قیمت صادرات، پایین بودن کیفیت محصولات صادراتی، مشکلات زیرساختی تجاری و حمل‌ونقلی نظیر نبود گمرکات تخصصی و کمبود خودروهای سردخانه‌ای برای حمل کالا، همه و همه صادرات محصولات کشاورزی را با مخاطره مواجه ساخته است.
وی افزود: در عین حال، تحریم، نوسانات نرخ ارز و نبود تعرفه ترجیحی در کنار ریالی بودن برخی قراردادهای صادرات در کشورهای همسایه، بازگشت و جابه‌جایی پول و عدم شناخت دقیق بازار و سلایق مشتریان را نیز باید به این چالش‌ها اضافه کرد.
به هر حال ظرفیت مناسبی برای رونق صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور وجود دارد که باید وزارتخانه‌های متولی به آن توجه کرده و برنامه تولیدات صادرات محور و کیفی محصولات تولیدی را تدوین و از شکل گیری شبکه‌ها و زنجیره‌های تامین صادرات محور حمایت شود.